Βαλαντώνω
Στενοχωριέμαι υπερβολικά, μαραζώνω, εξαντλούμαι σωματικά.
Από το τραγούδι:
"Παραμυθάκι μου"
[i]Στ.: Λ. Παπαδόπουλος
Μουσ.: Μ. Λοΐζος
Ερμηνεία: Γ. Καλαϊτζής
"... παραμυθάκι μου, μη βαλαντώνεις
και την καρδούλα σου μη την χαλάς..."
[βαλάντιον = πορτοφόλι, χρηματικό ποσό. Η σημασιολογική μεταβολή οφείλεται πιθανόν στη στενοχώρια που προκαλούν οι οικονομικές δυσκολίες].
Βαλεντσιάνες
Οι γυναίκες της Βαλέντσιας ή Βαλένθιας, μια από τις 17 αυτόνομες κοινότητες της Ισπανίας στα ανατολικά της χώρας.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Βαλεντσιάνες" (1947)
Στ.: Χ. Βασιλειάδης
Μουσ.: Γ. Λαύκας
Ερμην.: Λαύκας, Χασκήλ
Βάρνα
Περιοχή της Θεσσαλονίκης, εκτός των τειχών, μεταξύ των δήμων Θεσσαλονίκης και Νεάπολης.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Μπαχτσέ τσιφλίκι" (1946)
Στ., μουσ. : Τσιτσάνης.
Ερμην : Τσιτσάνης, Παγιουμτζής.
"..πάμε τσάρκα στην Ακρόπολη, στη Βάρνα..."
Βεδουΐνος, Βεδουΐνα
Οι νομαδικές φιλές των Αράβων βοσκών, οι οποίες εντοπίζονται σε όλο το μήκος των εκτάσεων που καλύπτει η έρημος, από τις ακτές της Σαχάρα στον Ατλαντικό μέχρι τη Χερσόνησο του Σινά και ανατολικά την Αραβική έρημο.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Βεδουΐνα" (1936)
Στ.: Σπ. Περιστέρης
Μουσ.: Γ. Καμβύσης
Ερμην.: Μ. Πολίτισσα
[από την αραβική λέξη badawī που σημαίνει γενικά αυτόν που βαδίζει στην έρημο].
Βεράνι
Ερείπιο, ερειπωμένο σπίτι, οικόπεδο άχτιστο, το οικόπεδο που απομένει όταν ένα σπίτι έχει καεί ή πέσει.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"...Η Σμύρνη κι αν εκάηκε
κι αν έγινε βεράνι..."
[αραβικής, αρχικά, προέλευσης λέξη, πέρασε και στα τουρκικά ως viran, virane]
Βερεσέ
Αρχικά σημαίνει "με πίστωση", "χωρίς άμεση πληρωμή".
Κατ' επέκταση, μάταια (ακούω), χωρίς να δίνω σημασία ή να παίρνω υπόψη μου κάτι.
Από το τραγούδι:
"Ο πασατέμπος" (1939)
Στ., μουσ: Χιώτης
Ερμηνεία: Εσκενάζυ, Κασιμάτης
"...αυτά που λες εγώ τ΄ακούω βερεσέ..."
[τουρκ. Veresiye].
Βέρος
Αληθινός, γνήσιος, πραγματικός, αυτόχθων.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Στης πόλης το Μεβλά - Χανέ"
Άγνωστου δημιουργού
Ερμηνεία: Εσκενάζυ
"...στο μαστουρλούκι το'ριξα
με βέρους δερβισάδες..."
[ιταλ. vero < λατιν. verus].
Βέρτζινος
Aγνός, αθώος, παρθένος.
Επίσης: μπατίρης, απένταρος.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Το βέρτζινο μαγκάκι"
Στ.: Γ. Καλαμαριώτης
Μουσ.: Πλέσσας
Ερμην.: Γενίτσαρης
"...Πιάσε ρε μόρτη το παλιό μπαγλαμαδάκι
για να βολτάρει και το βέρτζινο μαγκάκι..."
[< ιταλ. vergine=παρθένος, αγνός < λατιν. vergineus].
Βιδάνιο
1. Τα ποσοστά από τα κέρδη χαρτοπαιξίας που έχει το δικαίωμα να κρατάει η χαρτοπαιχτική λέσχη ή το καφενείο, αλλιώς γκανιότα.
2. Το υπόλειμμα πιοτού στο ποτήρι, το απόπιομα.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Παίζω πόκα, παίζω πινόκλι" (1929)
Στ. - μουσ.: Ζάππας
Ερμην.: Κατσαρός (Θεολογίτης)
"...Παίζω πόκα, παίζω πινόκλι
παίζω κοντσίνα, τριόνφο, φαραώ
και αντίς για να ρεφάρω
χάνω και το βιδάνιο..."
[ ‹ ιταλ. quatagno]
Βίλι Φριτς
Willy Fritsch (1901 - 1973), διάσημος Γερμανός ηθοποιός.
Πρώτη του συμμετοχή σε ταινία το 1921 στη "Miss Venus", αλλά οι μεγαλύτερες επιτυχίες ήρθαν γι' αυτόν όταν εμφανίστηκαν ως ζευγάρι μαζί με την Lilian Harvey, από το 1928 και έως το 1937
Ακούγεται στο τραγούδι: "Πρέπει να χτίσω ένα τζαμί" (1935)
Στ. - μουσ. - ερμην. : Βαμβακάρης
"...κι ο Βίλι Φριτς θα σκάρωνε αφράτους αργιλέδες..."
Βλάμης, Βλάμισσα
1. Αδελφοποιτός, σταυραδελφός, φίλος, σύντροφος.
2. Γενναίος, λεβέντης, ασίκης.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Είμαι απόψε στα μεράκια" (1947)
Στ., μουσ. :Απ. Χατζηχρήστος
Ερμηνεία: Χατζηχρήστος, Βαμβακάρης, Σταμούλης.
"...Χόρεψε, βλάμισσα, τρελά
το πορτοφόλι ναν΄καλά..."
[αλβ. vlam].
Βορονώφ Σεργκέϊ
Ρώσος φυσιολόγος (1866-1951), που πήρε τη γαλλική ιθαγένεια το 1897.
Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε ως διευθυντής στο χειρουργικό τμήμα του ρωσικού νοσοκομείου στη Γαλλία.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Ο Βορονώφ" (1933)
Στ., μουσ. : Σκαρβέλης
Ερμην.: Ρόζα Εσκενάζυ.
Βουρλά
Περιοχή της Σμύρνης.
Γαλατάς
Περιοχή της Κωνσταντινούπολης, στη βόρεια πλευρά του Κερατίου κόλπου.
Ακούγεται στο παραδοσιακό τραγούδι: "Έχε γεια, Παναγιά".
"...Στο Γαλατά ψιλή βροχή
και στα Ταταύλα μπόρα..."
Γαλησσάς
Χωριό στη δυτική πλευρά της Σύρου, 7 χιλιόμετρα από την Ερμούπολη.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Φραγκοσυριανή" (1935)
Στ., μoυσ., ερμην: Βαμβακάρης.
"Γαλησσά και Ντελαγκράτσια
και ας μου' ρθει συγκοπή..."
Γεντί Κουλέ
Η διαβόητη, ίσως η δεύτερη (μετά τ’ Ανάπλι ) χειρότερη φυλακή του ελληνικού χώρου, στη Θεσσαλονίκη, ένα κάτεργο που χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο για ποινικούς κρατούμενους, αλλά και για χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και των δημοκρατικών αγώνων του ελληνικού λαού κατά την περίοδο του Εμφύλιου.
Ένα μνημείο του οποίου ένα μέρος ακουμπά σε αρχαίο τείχος του 4ου π.Χ. αιώνα και το υπόλοιπο στο φρούριο του Επταπυργίου, κτίσμα του 12ου αιώνα.
Υμνήθηκε σε πολλά ρεμπέτικα τραγούδια, όπως:
"Η φωνή του αργιλέ", του Β. Παπάζογλου με το Στ. Περπινιάδη, (1934)
"Στα κάστρα του Γεντί Κουλέ", του Χρυσίνη με το Γ. Τζιβάνη, (1953)
"Βράδιασε μες στο Γεντί Κουλέ", του Μητσάκη με τον Καζαντζίδη, (1946).
Αλλά και στη λογοτεχνία περνώντας και το βίωμα της σκληρής διαβίωσης των κρατουμένων, αλλά και το αίσθημα της άδικης ή υπερβολικής τιμωρίας.
Γιαβάς - γιαβάς
Σιγά – σιγά.
Από το τραγούδι:
"Ο καϊξής" (1948)
Στ., μουσ.: Απ. Χατζηχρήστος
Ερμηνεία: Χατζηχρήστος, Βαμβακάρης, Στ. Χατζηδάκης
"...γκελ, γκελ, καϊξή
γιαβάς, γιαβάς..."
Γιαβάσης
Ήρεμος, ψύχραιμος, αυτός που αποφεύγει τους καυγάδες. Επίσης, σιγανός, ήπιος.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Ντερβίσαινα" (1934)
Στ., μουσ.: β. Παπάζογλου
Ερμηνεία: Αγγέλα Παπάζογλου
"...Μ΄αρέσουν οι ντερβίσηδες γιατ΄είναι μερακλήδες
είναι πολύ γιαβάσηδες και λίγο μερακλήδες..."
[yavaslik = βραδύτητα].
Γιαβουκλού
Αγαπητικός, αγαπητικιά, ερωτευμένος, ερωτευμένη.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Ο νέος μάγκας" (1932)
Στ., μουσ.: Σκαρβέλης
Ερμηνεία: Κασιμάτης
"...Βρε μάγκα αυτή σου πρέπει να 'χεις γιαβουκλού,
που είναι αλανιάρα, τσαχπίνα χασικλού..."
[τούρκ. Yavuklu].
Γιαβρούμ
Παιδί μου, μωρό μου (προσφώνηση). [τουρκ. yavrum].
Γιαγιάδες
Οι αδελφοί Ιωάννης, Κίμων και Κων/νος Γιαγιάς, γαιοκτήμονες και τοπάρχες Σαμιώτες, αφού αγωνίστηκαν για την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα, αργότερα οργάνωσαν κίνημα για την αυτονομία του νησιού τους και για απόσχιση από το Ελληνικό Κράτος. Φυγόδικοι κατέφυγαν στην Τουρκία, από όπου έκαναν δυο κινήματα κατά της Σάμου, συνελήφθησαν το 1927 και εξοντώθηκαν από την κεντρική εξουσία.
Ακούγονται στο τραγούδι:
"Οι Γιαγιάδες" (1934)
Στ. - μουσ., ερμ.: Ρούκουνας
"...κείνο το βράδυ σκότωσαν το Γιώργο απ΄τους Γιαγιάδες
αλλά κι απ΄τα 'ποσπάσματα κλάψαν πολλές μανάδες..."
Γιαγκίνι και Γιανγκίνι
1. Πυρκαγιά.
2. μεγάλο πάθος, έρωτας.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"...Σ΄ένα γιαγκίνι καίγομαι, σε μια φωτιά μεγάλη
πάρτε νερό και σβήστε με, να μην ανάψουν κι άλλοι..."
Γιαρές, Τζαρές
1. Αργό και παθιάρικο ανατολίτικο τραγούδι.
2. Ο ψυχικός πόνος.
Ίσως, κατ' επέκταση να ονομάστηκε "γιαρές" και το περιπαθές ανατολίτικο τραγούδι που μιλά για "γιαρέ", για ψυχικό (ερωτικό πόνο).
Ακούγεται στο τραγούδι:
"..Μάγκες πιάστε τα βουνά και θυμηθείτε τα παλιά,
γιαρές δε γίνεται παιδιά..."
[τουρκ. yar = φίλος, εραστής, αγαπημένος]
Γιαραμπί
"Κύριος κι ο θεός των Μουσουλμάνων (ο Γιαραμπής), Κύριος κι ο θεός των Ιουδαίων (ο Ιεχωβάς)".
Γιατάκι
1. Το στρώμα, το κρεβάτι και γενικά το μέρος όπου κοιμάται κάποιος.
2. Κατάλυμα, λημέρι, κρυψώνα, ορμητήριο, άντρο.
Από το τραγούδι:
"Μέχρι τα χαράματα¨(1963)
Στ. - μουσ: Τσιτσάνης
Εκτέλεση: Καζαντζίδης
«…Άλλος θα΄ρθει μες στο κελί
τον τόπο μου να πιάσει
στο έρημο γιατάκι μου
βρεγμένο από το δάκρυ μου
ας γείρει να πλαγιάσει…»
[τουρκ. yatak].
Γιλντίζ
Κυριολεκτικά, σημαίνει "αστέρι".
"Γιλντίζ"(τουρκ. Yıldız Sarayı) ονομαζόταν επίσης συγκρότημα κτηρίων και κήπων, άλλοτε κατοικία σουλτάνων οθωμανών, που βρίσκεται στην Πόλη).
Ακούγεται στο τραγούδι: "Γιλντίζ " (1947)
Στ.: Βασιλειάδης
Μουσ.: Καλφόπουλος
Ερμην.: Καλφοπούλου, Σταμούλης
"...κι είν’ όνειρο θαρρείς ,
αλλού δε θα τα βρεις,
τα τόσα κάλλη του Γιλντίζ..."
[τουρκ. λέξη= αστέρι]
Γινάτι, Ινάτι
Πείσμα, επιμονή.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Η γάτα" (1937)
Στ.: Στ. Περπινιάδης
Μουσ.: Ν. Μάθεσης
Ερμηνεία: Στ. Περπινιάδης
"...τηνε διώχνω με γινάτι
και την άλλη μέρα νάτη..."
[τουρκ. Inat].
Γιορντάνι
Περιδέραιο, κολιέ από χρυσά ή ασημένια φλουριά.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Ο μπλόκος"
Στ., μουσ. : Τσιτσάνης
"...έφτασαν τα καραβάνια με σπαθιά και με γιορντάνια..."
[τουρκ. gerdan = λαιμός και gerdenbend = περιδέραιο].
Γιουρούκοι, Yόrόkler
Μια από τις φυλές των νομάδων [ίσως μια ονομασία η οποία χρησιμοποιούνταν για να καλύψει τους νομαδικούς τουρκμενικούς πληθυσμούς που ασχολούνταν με την κτηνοτροφία (παράγεται από το παλαιοτουρκικό ρήμα -yori- = περπατώ, βαδίζω σε πορεία) και απαντάται σε 47 φωνηεντικές παραλλαγές)] εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία μόνιμα, ασχολούμενοι σε μεγάλο βαθμό με την κτηνοτροφία. Εξισλαμίστηκαν, αλλά μόνο επιφανειακά, διατηρώντας τη θρησκοληψία, τις δεισιδαιμονίες και τα ανιμιστικά στοιχεία της προηγούμενης θρησκείας τους.
Γιούργια
1. Έφοδος, επίθεση.
2. Προτρεπτικό και ενθαρρυντικό για κάποια ομαδική προσπάθεια.
3. Εμπρός.
Ακούγεται στο τραγούδι: " Ο κουμπούρας απ' τη Βάθη", 1920
Παραδοσιακό, στο όνομα του Σπ. Στάμου.
Ερμην.: Μ. Παπαγκίκα.
"...κι απ' το πολύ μεθύσι
πέφτει γιούργια να τσιμπήσει..."
[τουρκ. yόrό (: γιουρούσι), ως στρατιωτική διαταγή = προχώρα,
και yuruyus = περπάτημα, πεζοπορία].
Γιούσερ
Είδος μαύρου κοραλλιού, φυτού που αναπτύσσεται στο βάθος της θάλασσας, με το οποίο κατασκευάζονται είδη διακόσμησης.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Ψαροπούλα" (1947)
Στ., μουσ.: Μπαγιαντέρας
Ερμηνεία: Περπινιάδης, Γεωργακοπούλου
"...γιούσερ κι όμορφα κοράλια..."
Γκεζί
Παρέα, συμφωνία, λούκι, συνάντηση.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Το ταράφι και η πιάτσα"
Στ.: Γ. Καλαμαριώτης
Μουσ.: Γ. Πλέσσας
Ερμην.: Γ. Ντουνιάς
"...Για δες πως την φερμάρουν στο γκεζί
μες στο κουρμπέτι για τα σέα και τα μέα..."
[τούρκ. gezi = εκδρομή, περιήγηση].
Γκελ
Έλα.
Από το τραγούδι:
"Ο καϊξής" (1948)
Στ., μουσ.: Απ. Χατζηχρήστος
Ερμηνεία: Χατζηχρήστος, Βαμβακάρης, Στ. Χατζηδάκης
"... γκελ, γκελ, καϊξή..."
[τουρκ. Gel].
Γκιαούρ Ισμίρ
Σμύρνη προδότρα, άπιστη, σύμφωνα με τους Τούρκους. Οι Έλληνες καμάρωναν για το χαρακτηρισμό αυτό.
Γκιαούρης
Άπιστος.
Οι Τούρκοι χαρακτήριζαν έτσι όσους δεν αλλαξοπίστησαν.
Η λέξη, γι' αυτούς, σημαίνει "προδότης".
[τουρκ. gavur].
Γκιζερίζω, γκεζερίζω και γκεζεράω
Τριγυρνώ, περπατώ και παρακολουθώ.
Ακούγεται στον αμανέ "Πρέπει να σκέφτεται κανείς"
"...τα καταράκτια του ντουνιά
τα' χω γκεζερισμένα..."
[τούρκ. gezinti = βόλτα].
Γκιουζέλ
Ωραίος, πανέμορφος.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Τζεμιλέ" (1939)
Στ., μουσ.: Χιώτης
Ερμηνεία: Άλ. Παγώνης
"μα τον Αλλάχ, Τζεμιλέ μου,
είσαι γκιουζέλ, είσαι κουκλί..."
Γκιουλέκας
Αυτός που παριστάνει τον νταή, το σκληρό, τον παλληκαρά.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Είμαι άντρας" (1952)
Στ. - μουσ. Σακελλάριος - Χατζηδάκις
Ερμηνεία: Αυλωνίτης
"...το Γκιουλέκα, τώρα, μη μου παρασταίνεις..."
Ίσως από παραφθορά του ονόματος Γκιόνη Λέκκα, Αλβανού οπλαρχηγού, ο οποίος ηγήθηκε το 1847 ισχυρού ανταρτικού σώματος εναντίον του Σουλτάνου.
Γκλάβα
Κεφάλι.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Πέντε μάγκες" (1936)
Στ., μουσ.: Γ. Εϊτζιρίδης (Γιοβάν Τσαούς)
Ερμην.: Αντ. Καλυβόπουλος
"...Δύο τάλιρα τον δίνεις
τρία θα πληρώσουμε
αν η γκλάβα θα γεμίσει
θα σε προτιμήσουμε...".
[σλαβ. glava].
Γκραν
Πολυτελής, αυτός που αρμόζει σε επίσημες περιστάσεις.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Είσαι της νύχτας η γυναίκα"
Στ., μουσ.: Γερ. Κλουβάτου
"...ντυμένη γκραν μες στα βελούδα..."
[γαλ. Grand = μεγάλος, σπουδαίος].
Γρίβας Θεόδωρος
(1797-1862), πολέμησε κατά την Επανάσταση του 1821 ως Χιλίαρχος στην αρχή στη Δυτική Ελλάδα, φθάνοντας και στον τίτλο του Στρατηγού, τίτλο που έφερε μέχρι το θάνατό του.
Ανυπότακτος και ασυγκράτητος συμμετείχε στο κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, υπέρ του Συνταγματικού Πολιτεύματος και εναντίον του Όθωνα. Η δράση του στην εξέγερση της Βόνιτσας στις 4 Οκτώβρη 1862, έφερε τελικά την εκθρόνιση του βασιλιά Όθωνα και ενώ ήταν έτοιμος να βαδίσει κατά της Αθήνας, να πολεμήσει και να διώξει τους Βαυαρούς και τους εναπομείναντες αυλικούς και να εγκαταστήσει δική του Κυβέρνηση τον φαρμάκωσαν.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Γρίβα μ' σε θέλει ο βασιλιάς" , ανώνυμου δημιουργού.
Ερμην.: Γ. Παπασιδέρης, 1936.
Το τραγούδι αυτό αφηγείται τη σύγκρουση με τον Όθωνα , τη διαταγή του τελευταίου να αφοπλιστεί και την περιφρόνηση του Γρίβα στη διαταγή αυτή.
"...Μας ήρθε η άνοιξη πικρή, το καλοκαίρι μαύρο,
μας ήρθε κι ο χινόπωρος πικρός φαρμακωμέvος.
Μας ήρθε ο Φράγκος βασιλιάς, μας ήρθε Βαυαρέζος.
Παίρνει και γράφει διαταγές σ' όλα τα βιλαέτια,
γράφει και μια ξεχωριστή του Θοδωράκη Γρίβα.
- Γρίβα μ', σε θέλει ο βασιλιάς,
- Τι να με θέλει ο κερατάς,
Τι να με θέλει ο Φράγκος;
Εάν με θέλει για καλό,
να πάω με τ' άλογό μου,
κι αν με θέλει για κακό,
να πάρω τ' άρματά μου...".
Γυαλί Καφενές
Καταγώγιο γνωστό της εποχής.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Η Κούλα" (1929)
Στ. - μουσ. : Κ. Μισαηλίδης
Ερμην.: Νταλγκάς
"...Μες στο Γυαλί τον Καφενέ, που γίναμε χαρμάνι,
την Κούλα πρωτογνώρισα και μου 'στειλε φιρμάνι..."
ΠΗΓΗ http://www.rembetiko.gr/forums/showthread.php?t=22575
Στενοχωριέμαι υπερβολικά, μαραζώνω, εξαντλούμαι σωματικά.
Από το τραγούδι:
"Παραμυθάκι μου"
[i]Στ.: Λ. Παπαδόπουλος
Μουσ.: Μ. Λοΐζος
Ερμηνεία: Γ. Καλαϊτζής
"... παραμυθάκι μου, μη βαλαντώνεις
και την καρδούλα σου μη την χαλάς..."
[βαλάντιον = πορτοφόλι, χρηματικό ποσό. Η σημασιολογική μεταβολή οφείλεται πιθανόν στη στενοχώρια που προκαλούν οι οικονομικές δυσκολίες].
Βαλεντσιάνες
Οι γυναίκες της Βαλέντσιας ή Βαλένθιας, μια από τις 17 αυτόνομες κοινότητες της Ισπανίας στα ανατολικά της χώρας.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Βαλεντσιάνες" (1947)
Στ.: Χ. Βασιλειάδης
Μουσ.: Γ. Λαύκας
Ερμην.: Λαύκας, Χασκήλ
Βάρνα
Περιοχή της Θεσσαλονίκης, εκτός των τειχών, μεταξύ των δήμων Θεσσαλονίκης και Νεάπολης.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Μπαχτσέ τσιφλίκι" (1946)
Στ., μουσ. : Τσιτσάνης.
Ερμην : Τσιτσάνης, Παγιουμτζής.
"..πάμε τσάρκα στην Ακρόπολη, στη Βάρνα..."
Βεδουΐνος, Βεδουΐνα
Οι νομαδικές φιλές των Αράβων βοσκών, οι οποίες εντοπίζονται σε όλο το μήκος των εκτάσεων που καλύπτει η έρημος, από τις ακτές της Σαχάρα στον Ατλαντικό μέχρι τη Χερσόνησο του Σινά και ανατολικά την Αραβική έρημο.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Βεδουΐνα" (1936)
Στ.: Σπ. Περιστέρης
Μουσ.: Γ. Καμβύσης
Ερμην.: Μ. Πολίτισσα
[από την αραβική λέξη badawī που σημαίνει γενικά αυτόν που βαδίζει στην έρημο].
Βεράνι
Ερείπιο, ερειπωμένο σπίτι, οικόπεδο άχτιστο, το οικόπεδο που απομένει όταν ένα σπίτι έχει καεί ή πέσει.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"...Η Σμύρνη κι αν εκάηκε
κι αν έγινε βεράνι..."
[αραβικής, αρχικά, προέλευσης λέξη, πέρασε και στα τουρκικά ως viran, virane]
Βερεσέ
Αρχικά σημαίνει "με πίστωση", "χωρίς άμεση πληρωμή".
Κατ' επέκταση, μάταια (ακούω), χωρίς να δίνω σημασία ή να παίρνω υπόψη μου κάτι.
Από το τραγούδι:
"Ο πασατέμπος" (1939)
Στ., μουσ: Χιώτης
Ερμηνεία: Εσκενάζυ, Κασιμάτης
"...αυτά που λες εγώ τ΄ακούω βερεσέ..."
[τουρκ. Veresiye].
Βέρος
Αληθινός, γνήσιος, πραγματικός, αυτόχθων.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Στης πόλης το Μεβλά - Χανέ"
Άγνωστου δημιουργού
Ερμηνεία: Εσκενάζυ
"...στο μαστουρλούκι το'ριξα
με βέρους δερβισάδες..."
[ιταλ. vero < λατιν. verus].
Βέρτζινος
Aγνός, αθώος, παρθένος.
Επίσης: μπατίρης, απένταρος.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Το βέρτζινο μαγκάκι"
Στ.: Γ. Καλαμαριώτης
Μουσ.: Πλέσσας
Ερμην.: Γενίτσαρης
"...Πιάσε ρε μόρτη το παλιό μπαγλαμαδάκι
για να βολτάρει και το βέρτζινο μαγκάκι..."
[< ιταλ. vergine=παρθένος, αγνός < λατιν. vergineus].
Βιδάνιο
1. Τα ποσοστά από τα κέρδη χαρτοπαιξίας που έχει το δικαίωμα να κρατάει η χαρτοπαιχτική λέσχη ή το καφενείο, αλλιώς γκανιότα.
2. Το υπόλειμμα πιοτού στο ποτήρι, το απόπιομα.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Παίζω πόκα, παίζω πινόκλι" (1929)
Στ. - μουσ.: Ζάππας
Ερμην.: Κατσαρός (Θεολογίτης)
"...Παίζω πόκα, παίζω πινόκλι
παίζω κοντσίνα, τριόνφο, φαραώ
και αντίς για να ρεφάρω
χάνω και το βιδάνιο..."
[ ‹ ιταλ. quatagno]
Βίλι Φριτς
Willy Fritsch (1901 - 1973), διάσημος Γερμανός ηθοποιός.
Πρώτη του συμμετοχή σε ταινία το 1921 στη "Miss Venus", αλλά οι μεγαλύτερες επιτυχίες ήρθαν γι' αυτόν όταν εμφανίστηκαν ως ζευγάρι μαζί με την Lilian Harvey, από το 1928 και έως το 1937
Ακούγεται στο τραγούδι: "Πρέπει να χτίσω ένα τζαμί" (1935)
Στ. - μουσ. - ερμην. : Βαμβακάρης
"...κι ο Βίλι Φριτς θα σκάρωνε αφράτους αργιλέδες..."
Βλάμης, Βλάμισσα
1. Αδελφοποιτός, σταυραδελφός, φίλος, σύντροφος.
2. Γενναίος, λεβέντης, ασίκης.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Είμαι απόψε στα μεράκια" (1947)
Στ., μουσ. :Απ. Χατζηχρήστος
Ερμηνεία: Χατζηχρήστος, Βαμβακάρης, Σταμούλης.
"...Χόρεψε, βλάμισσα, τρελά
το πορτοφόλι ναν΄καλά..."
[αλβ. vlam].
Βορονώφ Σεργκέϊ
Ρώσος φυσιολόγος (1866-1951), που πήρε τη γαλλική ιθαγένεια το 1897.
Στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο υπηρέτησε ως διευθυντής στο χειρουργικό τμήμα του ρωσικού νοσοκομείου στη Γαλλία.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Ο Βορονώφ" (1933)
Στ., μουσ. : Σκαρβέλης
Ερμην.: Ρόζα Εσκενάζυ.
Βουρλά
Περιοχή της Σμύρνης.
Γαλατάς
Περιοχή της Κωνσταντινούπολης, στη βόρεια πλευρά του Κερατίου κόλπου.
Ακούγεται στο παραδοσιακό τραγούδι: "Έχε γεια, Παναγιά".
"...Στο Γαλατά ψιλή βροχή
και στα Ταταύλα μπόρα..."
Γαλησσάς
Χωριό στη δυτική πλευρά της Σύρου, 7 χιλιόμετρα από την Ερμούπολη.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Φραγκοσυριανή" (1935)
Στ., μoυσ., ερμην: Βαμβακάρης.
"Γαλησσά και Ντελαγκράτσια
και ας μου' ρθει συγκοπή..."
Γεντί Κουλέ
Η διαβόητη, ίσως η δεύτερη (μετά τ’ Ανάπλι ) χειρότερη φυλακή του ελληνικού χώρου, στη Θεσσαλονίκη, ένα κάτεργο που χρησιμοποιήθηκε όχι μόνο για ποινικούς κρατούμενους, αλλά και για χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και των δημοκρατικών αγώνων του ελληνικού λαού κατά την περίοδο του Εμφύλιου.
Ένα μνημείο του οποίου ένα μέρος ακουμπά σε αρχαίο τείχος του 4ου π.Χ. αιώνα και το υπόλοιπο στο φρούριο του Επταπυργίου, κτίσμα του 12ου αιώνα.
Υμνήθηκε σε πολλά ρεμπέτικα τραγούδια, όπως:
"Η φωνή του αργιλέ", του Β. Παπάζογλου με το Στ. Περπινιάδη, (1934)
"Στα κάστρα του Γεντί Κουλέ", του Χρυσίνη με το Γ. Τζιβάνη, (1953)
"Βράδιασε μες στο Γεντί Κουλέ", του Μητσάκη με τον Καζαντζίδη, (1946).
Αλλά και στη λογοτεχνία περνώντας και το βίωμα της σκληρής διαβίωσης των κρατουμένων, αλλά και το αίσθημα της άδικης ή υπερβολικής τιμωρίας.
Γιαβάς - γιαβάς
Σιγά – σιγά.
Από το τραγούδι:
"Ο καϊξής" (1948)
Στ., μουσ.: Απ. Χατζηχρήστος
Ερμηνεία: Χατζηχρήστος, Βαμβακάρης, Στ. Χατζηδάκης
"...γκελ, γκελ, καϊξή
γιαβάς, γιαβάς..."
Γιαβάσης
Ήρεμος, ψύχραιμος, αυτός που αποφεύγει τους καυγάδες. Επίσης, σιγανός, ήπιος.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Ντερβίσαινα" (1934)
Στ., μουσ.: β. Παπάζογλου
Ερμηνεία: Αγγέλα Παπάζογλου
"...Μ΄αρέσουν οι ντερβίσηδες γιατ΄είναι μερακλήδες
είναι πολύ γιαβάσηδες και λίγο μερακλήδες..."
[yavaslik = βραδύτητα].
Γιαβουκλού
Αγαπητικός, αγαπητικιά, ερωτευμένος, ερωτευμένη.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Ο νέος μάγκας" (1932)
Στ., μουσ.: Σκαρβέλης
Ερμηνεία: Κασιμάτης
"...Βρε μάγκα αυτή σου πρέπει να 'χεις γιαβουκλού,
που είναι αλανιάρα, τσαχπίνα χασικλού..."
[τούρκ. Yavuklu].
Γιαβρούμ
Παιδί μου, μωρό μου (προσφώνηση). [τουρκ. yavrum].
Γιαγιάδες
Οι αδελφοί Ιωάννης, Κίμων και Κων/νος Γιαγιάς, γαιοκτήμονες και τοπάρχες Σαμιώτες, αφού αγωνίστηκαν για την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα, αργότερα οργάνωσαν κίνημα για την αυτονομία του νησιού τους και για απόσχιση από το Ελληνικό Κράτος. Φυγόδικοι κατέφυγαν στην Τουρκία, από όπου έκαναν δυο κινήματα κατά της Σάμου, συνελήφθησαν το 1927 και εξοντώθηκαν από την κεντρική εξουσία.
Ακούγονται στο τραγούδι:
"Οι Γιαγιάδες" (1934)
Στ. - μουσ., ερμ.: Ρούκουνας
"...κείνο το βράδυ σκότωσαν το Γιώργο απ΄τους Γιαγιάδες
αλλά κι απ΄τα 'ποσπάσματα κλάψαν πολλές μανάδες..."
Γιαγκίνι και Γιανγκίνι
1. Πυρκαγιά.
2. μεγάλο πάθος, έρωτας.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"...Σ΄ένα γιαγκίνι καίγομαι, σε μια φωτιά μεγάλη
πάρτε νερό και σβήστε με, να μην ανάψουν κι άλλοι..."
Γιαρές, Τζαρές
1. Αργό και παθιάρικο ανατολίτικο τραγούδι.
2. Ο ψυχικός πόνος.
Ίσως, κατ' επέκταση να ονομάστηκε "γιαρές" και το περιπαθές ανατολίτικο τραγούδι που μιλά για "γιαρέ", για ψυχικό (ερωτικό πόνο).
Ακούγεται στο τραγούδι:
"..Μάγκες πιάστε τα βουνά και θυμηθείτε τα παλιά,
γιαρές δε γίνεται παιδιά..."
[τουρκ. yar = φίλος, εραστής, αγαπημένος]
Γιαραμπί
"Κύριος κι ο θεός των Μουσουλμάνων (ο Γιαραμπής), Κύριος κι ο θεός των Ιουδαίων (ο Ιεχωβάς)".
Γιατάκι
1. Το στρώμα, το κρεβάτι και γενικά το μέρος όπου κοιμάται κάποιος.
2. Κατάλυμα, λημέρι, κρυψώνα, ορμητήριο, άντρο.
Από το τραγούδι:
"Μέχρι τα χαράματα¨(1963)
Στ. - μουσ: Τσιτσάνης
Εκτέλεση: Καζαντζίδης
«…Άλλος θα΄ρθει μες στο κελί
τον τόπο μου να πιάσει
στο έρημο γιατάκι μου
βρεγμένο από το δάκρυ μου
ας γείρει να πλαγιάσει…»
[τουρκ. yatak].
Γιλντίζ
Κυριολεκτικά, σημαίνει "αστέρι".
"Γιλντίζ"(τουρκ. Yıldız Sarayı) ονομαζόταν επίσης συγκρότημα κτηρίων και κήπων, άλλοτε κατοικία σουλτάνων οθωμανών, που βρίσκεται στην Πόλη).
Ακούγεται στο τραγούδι: "Γιλντίζ " (1947)
Στ.: Βασιλειάδης
Μουσ.: Καλφόπουλος
Ερμην.: Καλφοπούλου, Σταμούλης
"...κι είν’ όνειρο θαρρείς ,
αλλού δε θα τα βρεις,
τα τόσα κάλλη του Γιλντίζ..."
[τουρκ. λέξη= αστέρι]
Γινάτι, Ινάτι
Πείσμα, επιμονή.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Η γάτα" (1937)
Στ.: Στ. Περπινιάδης
Μουσ.: Ν. Μάθεσης
Ερμηνεία: Στ. Περπινιάδης
"...τηνε διώχνω με γινάτι
και την άλλη μέρα νάτη..."
[τουρκ. Inat].
Γιορντάνι
Περιδέραιο, κολιέ από χρυσά ή ασημένια φλουριά.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Ο μπλόκος"
Στ., μουσ. : Τσιτσάνης
"...έφτασαν τα καραβάνια με σπαθιά και με γιορντάνια..."
[τουρκ. gerdan = λαιμός και gerdenbend = περιδέραιο].
Γιουρούκοι, Yόrόkler
Μια από τις φυλές των νομάδων [ίσως μια ονομασία η οποία χρησιμοποιούνταν για να καλύψει τους νομαδικούς τουρκμενικούς πληθυσμούς που ασχολούνταν με την κτηνοτροφία (παράγεται από το παλαιοτουρκικό ρήμα -yori- = περπατώ, βαδίζω σε πορεία) και απαντάται σε 47 φωνηεντικές παραλλαγές)] εγκαταστάθηκαν στη Μικρά Ασία μόνιμα, ασχολούμενοι σε μεγάλο βαθμό με την κτηνοτροφία. Εξισλαμίστηκαν, αλλά μόνο επιφανειακά, διατηρώντας τη θρησκοληψία, τις δεισιδαιμονίες και τα ανιμιστικά στοιχεία της προηγούμενης θρησκείας τους.
Γιούργια
1. Έφοδος, επίθεση.
2. Προτρεπτικό και ενθαρρυντικό για κάποια ομαδική προσπάθεια.
3. Εμπρός.
Ακούγεται στο τραγούδι: " Ο κουμπούρας απ' τη Βάθη", 1920
Παραδοσιακό, στο όνομα του Σπ. Στάμου.
Ερμην.: Μ. Παπαγκίκα.
"...κι απ' το πολύ μεθύσι
πέφτει γιούργια να τσιμπήσει..."
[τουρκ. yόrό (: γιουρούσι), ως στρατιωτική διαταγή = προχώρα,
και yuruyus = περπάτημα, πεζοπορία].
Γιούσερ
Είδος μαύρου κοραλλιού, φυτού που αναπτύσσεται στο βάθος της θάλασσας, με το οποίο κατασκευάζονται είδη διακόσμησης.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Ψαροπούλα" (1947)
Στ., μουσ.: Μπαγιαντέρας
Ερμηνεία: Περπινιάδης, Γεωργακοπούλου
"...γιούσερ κι όμορφα κοράλια..."
Γκεζί
Παρέα, συμφωνία, λούκι, συνάντηση.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Το ταράφι και η πιάτσα"
Στ.: Γ. Καλαμαριώτης
Μουσ.: Γ. Πλέσσας
Ερμην.: Γ. Ντουνιάς
"...Για δες πως την φερμάρουν στο γκεζί
μες στο κουρμπέτι για τα σέα και τα μέα..."
[τούρκ. gezi = εκδρομή, περιήγηση].
Γκελ
Έλα.
Από το τραγούδι:
"Ο καϊξής" (1948)
Στ., μουσ.: Απ. Χατζηχρήστος
Ερμηνεία: Χατζηχρήστος, Βαμβακάρης, Στ. Χατζηδάκης
"... γκελ, γκελ, καϊξή..."
[τουρκ. Gel].
Γκιαούρ Ισμίρ
Σμύρνη προδότρα, άπιστη, σύμφωνα με τους Τούρκους. Οι Έλληνες καμάρωναν για το χαρακτηρισμό αυτό.
Γκιαούρης
Άπιστος.
Οι Τούρκοι χαρακτήριζαν έτσι όσους δεν αλλαξοπίστησαν.
Η λέξη, γι' αυτούς, σημαίνει "προδότης".
[τουρκ. gavur].
Γκιζερίζω, γκεζερίζω και γκεζεράω
Τριγυρνώ, περπατώ και παρακολουθώ.
Ακούγεται στον αμανέ "Πρέπει να σκέφτεται κανείς"
"...τα καταράκτια του ντουνιά
τα' χω γκεζερισμένα..."
[τούρκ. gezinti = βόλτα].
Γκιουζέλ
Ωραίος, πανέμορφος.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Τζεμιλέ" (1939)
Στ., μουσ.: Χιώτης
Ερμηνεία: Άλ. Παγώνης
"μα τον Αλλάχ, Τζεμιλέ μου,
είσαι γκιουζέλ, είσαι κουκλί..."
Γκιουλέκας
Αυτός που παριστάνει τον νταή, το σκληρό, τον παλληκαρά.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Είμαι άντρας" (1952)
Στ. - μουσ. Σακελλάριος - Χατζηδάκις
Ερμηνεία: Αυλωνίτης
"...το Γκιουλέκα, τώρα, μη μου παρασταίνεις..."
Ίσως από παραφθορά του ονόματος Γκιόνη Λέκκα, Αλβανού οπλαρχηγού, ο οποίος ηγήθηκε το 1847 ισχυρού ανταρτικού σώματος εναντίον του Σουλτάνου.
Γκλάβα
Κεφάλι.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Πέντε μάγκες" (1936)
Στ., μουσ.: Γ. Εϊτζιρίδης (Γιοβάν Τσαούς)
Ερμην.: Αντ. Καλυβόπουλος
"...Δύο τάλιρα τον δίνεις
τρία θα πληρώσουμε
αν η γκλάβα θα γεμίσει
θα σε προτιμήσουμε...".
[σλαβ. glava].
Γκραν
Πολυτελής, αυτός που αρμόζει σε επίσημες περιστάσεις.
Ακούγεται στο τραγούδι:
"Είσαι της νύχτας η γυναίκα"
Στ., μουσ.: Γερ. Κλουβάτου
"...ντυμένη γκραν μες στα βελούδα..."
[γαλ. Grand = μεγάλος, σπουδαίος].
Γρίβας Θεόδωρος
(1797-1862), πολέμησε κατά την Επανάσταση του 1821 ως Χιλίαρχος στην αρχή στη Δυτική Ελλάδα, φθάνοντας και στον τίτλο του Στρατηγού, τίτλο που έφερε μέχρι το θάνατό του.
Ανυπότακτος και ασυγκράτητος συμμετείχε στο κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, υπέρ του Συνταγματικού Πολιτεύματος και εναντίον του Όθωνα. Η δράση του στην εξέγερση της Βόνιτσας στις 4 Οκτώβρη 1862, έφερε τελικά την εκθρόνιση του βασιλιά Όθωνα και ενώ ήταν έτοιμος να βαδίσει κατά της Αθήνας, να πολεμήσει και να διώξει τους Βαυαρούς και τους εναπομείναντες αυλικούς και να εγκαταστήσει δική του Κυβέρνηση τον φαρμάκωσαν.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Γρίβα μ' σε θέλει ο βασιλιάς" , ανώνυμου δημιουργού.
Ερμην.: Γ. Παπασιδέρης, 1936.
Το τραγούδι αυτό αφηγείται τη σύγκρουση με τον Όθωνα , τη διαταγή του τελευταίου να αφοπλιστεί και την περιφρόνηση του Γρίβα στη διαταγή αυτή.
"...Μας ήρθε η άνοιξη πικρή, το καλοκαίρι μαύρο,
μας ήρθε κι ο χινόπωρος πικρός φαρμακωμέvος.
Μας ήρθε ο Φράγκος βασιλιάς, μας ήρθε Βαυαρέζος.
Παίρνει και γράφει διαταγές σ' όλα τα βιλαέτια,
γράφει και μια ξεχωριστή του Θοδωράκη Γρίβα.
- Γρίβα μ', σε θέλει ο βασιλιάς,
- Τι να με θέλει ο κερατάς,
Τι να με θέλει ο Φράγκος;
Εάν με θέλει για καλό,
να πάω με τ' άλογό μου,
κι αν με θέλει για κακό,
να πάρω τ' άρματά μου...".
Γυαλί Καφενές
Καταγώγιο γνωστό της εποχής.
Ακούγεται στο τραγούδι: "Η Κούλα" (1929)
Στ. - μουσ. : Κ. Μισαηλίδης
Ερμην.: Νταλγκάς
"...Μες στο Γυαλί τον Καφενέ, που γίναμε χαρμάνι,
την Κούλα πρωτογνώρισα και μου 'στειλε φιρμάνι..."
ΠΗΓΗ http://www.rembetiko.gr/forums/showthread.php?t=22575
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου